Rzemieślnicy zamieszkiwali dzielnicę południowo – zachodnią, położoną równolegle do prawego brzegu Warty. Całe grupy rzemieślników tego samego zawodu zajmowały poszczególne ulice i od rodzaju ich działalności pochodziły nazwy ulic: Sukiennicza, Szewska, Garncarska, Kowalska. Na szczególną uwagę zasługuje produkcja sukiennicza. W mieście istniała liczna grupa przedstawicieli tego zawodu.
Już w 1456 roku sukiennicy śremscy otrzymali przywilej królewski, (zatwierdzony także w okresie późniejszym – 1562 roku przez Zygmunta Augusta) broniący przed obcą konkurencją. Zakazywano w nim sprzedawania w Śremie sukna obcego, zwłaszcza szarego, podobnego do miejscowego, pod karą konfiskaty towaru na rzecz miasta.
W XV wieku nastąpił wyraźny wzrost pozycji miasta. Głównym czynnikiem rozwoju średniowiecznych miast, było rzemiosło cechowe. Cechy, chroniąc interesy gospodarcze swych członków przed konkurencją z zewnątrz i wyzyskiem pośredników handlowych oraz zapewniając im uprzywilejowaną pozycję na miejscowym rynku, przyczyniły się do rozwoju rzemiosła i doskonalenia jego poziomu, najstarszą wiadomość o organizacji cechowej w Śremie znajdujemy w dokumencie z 1425 roku i dotyczy ona cechu rzeźników, sukienników, kowali, szewców, piekarzy. Rzeźnicy i piekarze oraz piwowarzy należeli do najznaczniejszych stowarzyszeń cechowych w Śremie. O ich zamożności może świadczyć fakt ufundowania wspólnie z sukiennikami kaplicy w miejscowym Kościele Fara.
W XVI wieku nadal wzrastała ilość organizacji cechowych, gdy z XV wieku znamy w Śremie zaledwie 6 cechów to w 1576 roku było ich już 10 a w 1612 roku 12. Z ustrojem prawnym miasta bardzo silnie związana była organizacja cechowa rzemiosła. Podstawą prawną działalności każdego cechu był wilkierz, czyli statut stanowiący zbiór artykułów brackich. Regulowały one sprawy związane z wykonywanym rzemiosłem, zbytem wyrobów, normowały życie towarzysko – obyczajowe, a nawet religijne.
Najstarszy znany śremski wilkierz to wilkierz rzeźników z 1507 roku, następne to statut cechu sukienników z 1514 roku, szewskiego z 1555 roku, piekarskiego z 1559 roku, garncarskiego z 1597 roku.
W cechach obowiązywała hierarchia według której najważniejszą ustawodawczą władzą cechową było zgromadzenie ogólne wszystkich majstrów cechu, na którego czele stali dwaj cechmistrze i pomagający im stołowi i pisarz.
Na czele każdego cechu śremskiego stało dwóch cechmistrzów, czyli kierujących jego sprawami starszych cechowych. Sprawowali oni nadzór nad majątkiem cechu i opiekowali się skrzynką cechową stanowiącą archiwum i jednocześnie skarbiec.
W skrzynce cechowej przechowywano pieniądze ze składek, kar a także wilkierze, księgi wpisów, tłok pieczętny, insygnia władzy cechmistrzów w postaci misternie wykonanych łańcuchów z medalami, haftowanych chorągwi ozdobionych godłem oraz wizerunkiem swojego patrona. Starsi cechowi posiadali pewne uprawnienia sądowe wewnątrz samych cechów w celu rozstrzygania sporów.
Wiek XVII i XVIII to po okresie burzliwych klęsk i upadku gospodarczego wielkie wyzwanie dla rzemiosła cechowego. Na skutek licznych rabunków i pożarów wiele cechów musiało zabiegać o odnowienie swoich przywilejów.
Głównym zadaniem cechów było utrzymanie monopolu produkcji i zbytu wytworzonych produktów.
Koniec XVIII wieku zaznaczył się upadkiem cechu piekarzy. Niekorzystne zmiany zaszły także w rzemiośle włókienniczo – odzieżowym. Zanikło sukiennictwo a jego miejsce zajęli płóciennicy. Nastąpił upadek znaczenia organizacji cechowych, świadczy o tym bardzo mała liczba czeladników i uczniów. W 92 warsztatach mistrzów zarejestrowanych było zaledwie 26 czeladników i 11 uczniów.
W początkach XIX wieku rzemiosło śremskie nastawione było na handel targowy i jarmarczny. Poziom rzemiosła w takiej sytuacji nie mógł być wysoki, napływ do Śremu niemieckich urzędników wymagających i wybrednych wymusił wzrost jakości wytwarzanych towarów i usług. Ożywiło się budownictwo. Rynek zbytu poszerzył się również wraz z przybyciem do miasta garnizonu wojskowego. W tym czasie następował rozwój przemysłu i zaczął wypierać rzemieślnicze rękodzieło.
W 1882 roku było w Śremie około 220 warsztatów, często jednoosobowych, ponieważ w rzemiośle zatrudnionych było tylko 97 czeladników i 95 uczniów. W 1871 roku ksiądz Florian Stablewski założył w Śremie Towarzystwo Rzemieślniczo – Przemysłowe.
Od 1873 do 1910 roku jego prezesem był ksiądz Piotr Wawrzyniak. Towarzystwo liczyło 92 członków a w 1911 roku już ponad 150.
W roku 1877 w imieniu Towarzystwa Piotr Wawrzyniak zorganizował szkołę wieczorową dla rzemieślników. Uczono w niej rachunkowości kupieckiej, geografii gospodarczej , korespondencji polskiej i niemieckiej. Intencją organizatora było uchronienie młodzieży rzemieślniczej przed wpływami germanizacyjnymi szkoły ludowej. W czasie polityki germanizacyjnej pomagał rzemieślnikom śremskim utrzymać swoje warsztaty a nawet je rozwinąć, dzięki pomocy Banku Ludowego w Śremie założonego w dniu 29 maja 1873 pod patronatem księdza Augustyna Szamarzewskiego – proboszcza średzkiego. Od 1874 roku funkcję dyrektora sprawował przez 24 lata ksiądz Piotr Wawrzyniak.
Lata po I wojnie światowej były dla rzemiosła trudne. W okresie 1929 – 1935 w Śremie doszło do likwidacji większej liczby warsztatów rzemieślniczych. Dane z 1933 roku informują o istnieniu 273 samodzielnych rzemieślnikach cechowych zatrudniających 189 czeladników i uczniów.
Według danych z 1935 roku pochodzących z Komitetu Obywatelskiego walczącego wówczas z projektem likwidacji powiatu było w Śremie 201 warsztatów rzemieślniczych. Według danych pochodzących z meldunku Zarządu Miejskiego składanego do Starostwa Powiatowego – w 1938 roku było 125 polskich warsztatów rzemieślniczych.
W 1937 roku cechy kołodziejski, obuwniczy i piekarski obejmowały cały powiat śremski, cechy rzeźnicko – wędliniarski i stolarski obejmowały Śrem, Książ i Dolsk, a cechy kowalsko – ślusarski i krawiecki obejmowały również Mosinę.
Rzemiosło działało na podstawie PRAWA PRZEMYSŁOWEGO. W okresie przedwojennym przynależność do cechu była obowiązkowa.
Rzemiosło cechowe było podstawą utrzymania większości mieszkańców miasta dwudziestoleciu międzywojennym, stanowiło podstawową dziedzinę gospodarki, obsługiwało miejscową ludność i okoliczne wioski.
Po II wojnie światowej nastąpił rozwój rzemiosła, w 1945 roku w Śremie było 125 zakładów rzemieślniczych a w 1949 roku już 315. Funkcjonowało 10 cechów branżowych, m.in. Cech Kowali, Krawców, Szewców, Piekarzy, Wędliniarzy zrzeszonych w Okręgowym Związku Cechów w Poznaniu, którego oddział mieścił się w Śremie przy ulicy Farnej 2.(lokal na biuro był wynajmowany). Cech ten obejmował 570 samodzielnych rzemieślników.
Na terenie miasta najliczniej reprezentowane były następujące specjalności: krawiectwo, kuśnierstwo, szewstwo, czapnictwo, ślusarstwo, piekarnictwo, rzeźnictwo, fotografika, szczotkarstwo, tapicerstwo, kołodziejstwo, stolarstwo, pantoflarstwo, fryzjerstwo, bednarstwo i siodlarstwo.
Po dzień dzisiejszy zachowały się sztandary niektórych Cechów branżowych, aktualnie znajdują się w siedzibie Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie.
W 1947 roku powołano do życia Pomocniczą Spółdzielnię Rzemieślniczą której pierwszym prezesem został Józef Szubert a w 1948 roku powstał Powiatowy Związek Cechów.
Od 1950 roku w Śremie znajdowała się siedziba Cechu Rzemiosł Różnych skupiająca rzemieślników z całego powiatu.
W 1953 roku wprowadzono zarząd komisaryczny w składzie:
Stefan Raszewski,
Jan Mikołajczak,
Kazimierz Nowak.
Pierwszy Zarząd Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie wybrany został w następującym składzie:
Starszy Cechu – Stefan Raszewski,
Podstarszy – Roman Sipiński,
Sekretarz-Kazimierz Furmanek
Skarbnik – Stefan Jurczyński
Członkowie: Antoni Nowak, Walenty Nowak.
CECH RZEMIOSŁ RÓŻNYCH
1 lipca 1953 roku powstała w Śremie organizacja zrzeszająca wszystkie branże rzemieślnicze pod wspólną nazwą Cech Rzemiosł Różnych z siedzibą przy ulicy Walki Młodych obecnie ks. Prymasa Wyszyńskiego.
